પદ્મ પુરસ્કારોનો અર્થ છે પદ્મશ્રી, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ વિભૂષણ… આ ત્રણેય ભારત સરકાર દ્વારા આપવામાં આવતા સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માનોમાંના એક છે. પણ શું તમે જાણો છો કે શરૂઆતથી આ તેમનું નામ નહોતું? પહેલા આ પુરસ્કારોને બીજા નામોથી બોલાવવામાં આવતા હતા. ચાલો જાણીએ કે તે નામો શું હતા.
પદ્મ પુરસ્કારો વિશે પહેલા જાણો
- ભારત સરકારે ૬૬ વર્ષ પહેલાં ૧૯૫૪માં દેશના બે સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન – ભારત રત્ન અને પદ્મ પુરસ્કારોની સ્થાપના કરી હતી.
- આ પુરસ્કારો ભારત અને વિદેશના એવા લોકોને આપવામાં આવે છે જેમણે કોઈપણ ક્ષેત્રમાં પ્રતિષ્ઠિત અને અસાધારણ કાર્ય કર્યું હોય જેમાં જાહેર સેવાનો તત્વ સામેલ હોય.
- આ પુરસ્કારોની જાહેરાત દર વર્ષે પ્રજાસત્તાક દિવસ નિમિત્તે કરવામાં આવે છે. ત્યારબાદ માર્ચ અથવા એપ્રિલમાં આયોજિત સમારોહમાં રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા વિજેતાઓનું સન્માન કરવામાં આવે છે.
- સામાન્ય રીતે આ પુરસ્કારો મરણોત્તર આપવાની કોઈ જોગવાઈ નથી. પરંતુ કેટલાક ચોક્કસ કિસ્સાઓમાં સરકારને આ નિર્ણય લેવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે.
- નિયમો અનુસાર, જો કોઈને હાલમાં પદ્મશ્રીથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા છે, તો તેને આજથી પાંચ વર્ષ પછી જ પદ્મ ભૂષણ અથવા પદ્મ વિભૂષણ આપી શકાય છે. પરંતુ અહીં પણ એવોર્ડ સમિતિ કેટલાક ચોક્કસ કેસોમાં મુક્તિ આપી શકે છે.
- રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા સન્માન એનાયત કરવામાં આવતા સમારોહ પછીના દિવસે, બધા વિજેતાઓના નામ ભારતના ગેઝેટમાં પ્રકાશિત થાય છે.
- આ વખતે પણ, 26 જાન્યુઆરી 2020 ના રોજ, પ્રજાસત્તાક દિવસ નિમિત્તે, ભારત સરકારે આ પુરસ્કારોની જાહેરાત કરી. આ વખતે કુલ ૧૪૧ પુરસ્કારોની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી, જેમાંથી ચાર પુરસ્કારો સંયુક્ત રીતે બે-બે લોકોને આપવામાં આવી રહ્યા છે.
- ૧૪૧ માંથી ૧૧૮ પદ્મશ્રી, ૧૬ પદ્મ ભૂષણ અને ૭ પદ્મ વિભૂષણ છે. તેમાં ૩૩ મહિલાઓ, ૧૮ વિદેશી નાગરિકો, NRI અથવા OCI છે અને ૧૨ લોકોને મરણોત્તર પદ્મ પુરસ્કારો આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી છે.
- ૧૯૫૪માં જ્યારે ભારત રત્ન સાથે પદ્મ પુરસ્કારોની શરૂઆત કરવામાં આવી ત્યારે ફક્ત પદ્મ વિભૂષણ નામ અસ્તિત્વમાં આવ્યું. પદ્મશ્રી અને પદ્મ ભૂષણ નહીં.
- પદ્મ વિભૂષણ હેઠળ, વિજેતાઓને પ્રથમ વર્ગ, દ્વિતીય વર્ગ અને તૃતીય વર્ગના નામે સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.
- જોકે, આ નામકરણ ફક્ત એક વર્ષ માટે જ પ્રથામાં રહ્યું. ત્યારબાદ ૮ જાન્યુઆરી ૧૯૫૫ના રોજ રાષ્ટ્રપતિ ભવન દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા એક જાહેરનામામાં આ પુરસ્કારોને પદ્મશ્રી, પદ્મ ભૂષણ અને પદ્મ વિભૂષણ નામ આપવામાં આવ્યું.
