હિન્દુ ધર્મમાં, કુંભ મેળાનું આયોજન દર 12 વર્ષે ચાર પવિત્ર સ્થળો પ્રયાગરાજ, હરિદ્વાર, ઉજ્જૈન અને નાસિક પર પરિભ્રમણ દ્વારા કરવામાં આવે છે. પરંતુ આ વખતે વર્ષ 2025માં કુંભમેળાને બદલે મહાકુંભ યોજાઈ રહ્યો છે, જે 12 વર્ષ પછી નહીં પરંતુ 144 વર્ષ પછી યોજાઈ રહ્યો છે. આ મહાકુંભ એટલા માટે પણ ખાસ છે કારણ કે 144 વર્ષ પછીના મહાકુંભનો ઉલ્લેખ કોઈ ખાસ જ્યોતિષ કે ખગોળીય ઘટના સૂચવે છે. 14 જાન્યુઆરી, 2025 ના રોજ, પ્રયાગરાજના પવિત્ર ત્રિવેણી સંગમમાં શાહી સ્નાન કરીને અને ડૂબકી લગાવીને કરોડો શ્રદ્ધાળુઓ તેમના પાપોમાંથી મુક્ત થશે. વર્ષ 2025 માં, આ મહા કુંભ મેળો 13 જાન્યુઆરીથી શરૂ થશે અને 26 ફેબ્રુઆરી સુધી ચાલશે અને આ મેળામાં 10 કરોડથી વધુ ભક્તો ભાગ લે તેવી અપેક્ષા છે.
મહાકુંભ અને કુંભ વચ્ચેનો તફાવત
કુંભ મેળાનું આયોજન ગ્રહો અને નક્ષત્રોની ચોક્કસ સ્થિતિના આધારે કરવામાં આવે છે. કુંભ મેળાનું સંગઠન સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગુરુની ચોક્કસ સ્થિતિ પર આધારિત છે પરંતુ જ્યારે ગુરુ મકર રાશિમાં હોય છે અને સૂર્ય અને ચંદ્ર અન્ય શુભ સ્થાનોમાં હોય છે ત્યારે મહા કુંભનો સમય બને છે અને આ સંયોગ દર 144 વર્ષમાં એકવાર આવે છે. આ સંયોજન ખાસ કરીને શુભ અને દૈવી માનવામાં આવે છે. દર 144 વર્ષે એક દુર્લભ ખગોળીય ઘટના બને છે, જે કુંભ મેળાને ખાસ બનાવે છે. હિંદુ જ્યોતિષીય ગણતરીઓમાં 12 અને 144 વર્ષના ચક્રનું મહત્વ છે. 12 વર્ષના ચક્રને સામાન્ય કુંભ મેળો કહેવામાં આવે છે અને કુલ 12 કુંભ મેળા પછી એટલે કે 12 કુંભ મેળા પછી (12×12=144 વર્ષ) તેને “મહાકાલ કુંભ” અથવા “વિશેષ મહાકુંભ” તરીકે ગણવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રોમાં કહેવાયું છે કે મહાકુંભમાં સ્નાન અને પૂજા કરવાથી અનેક ગણું પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. તેને દેવતાઓ અને ઋષિઓ દ્વારા પણ અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે. પૌરાણિક કથાઓમાં અમૃત મંથનની કથામાં કુંભ મેળાનો ઉલ્લેખ છે. એવું માનવામાં આવે છે કે દર 144 વર્ષે, અમૃત કલશમાંથી વિશેષ ઊર્જા અથવા દેવત્વ પૃથ્વી પર આવે છે, જે આ મેળાને વધુ પવિત્ર બનાવે છે.
મહા કુંભ અને પુણ્ય ફાલકુંભ મેળો અને મહા કુંભને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવાનો અવસર માનવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ સમયે ગંગા, યમુના, સરસ્વતી અને અન્ય નદીઓમાં સ્નાન કરવાથી પાપોનો નાશ થાય છે અને પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. સામાન્ય કુંભ મેળો દર 12 વર્ષે થાય છે, પરંતુ “મહા કુંભ” માં વિશેષ પુણ્યપૂર્ણ પરિણામો પ્રાપ્ત થાય છે. ખગોળશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ આ સમયગાળો અત્યંત પવિત્ર અને દુર્લભ માનવામાં આવે છે. મહા કુંભનો સમય સંતો, ઋષિઓ અને યોગીઓ માટે ધ્યાન, સાધના અને ધાર્મિક પ્રચાર માટેનો વિશેષ સમય માનવામાં આવે છે. તે સમગ્ર સમાજ માટે આધ્યાત્મિક પ્રગતિની તક પૂરી પાડે છે. મહાકુંભમાં લાખો ભક્તો, સંતો, મહાત્માઓ અને અખાડાઓ ભાગ લે છે.
