Election Symbol : ચૂંટણીમાં પક્ષો માટે તેમના ચૂંટણી ચિહ્નો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હોય છે. આ વખતે પણ ચૂંટણી પહેલા વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ વોટ માટે અપીલ કરી હતી અને કહ્યું હતું કે તમે બસ એટલું સમજી લો કે કમળ ચૂંટણી લડે છે. હકીકતમાં, આઝાદી પછી દેશનો સાક્ષરતા દર ઘણો નીચો હતો. આવી સ્થિતિમાં પક્ષો કે ઉમેદવારોને ઓળખવા માટે ચૂંટણી ચિન્હ આપવાનું શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે, આ ચૂંટણી ચિહ્નો આજે પણ એટલા જ સુસંગત છે જેટલા તે 70 વર્ષ પહેલા હતા. ઘણી વખત, પક્ષોમાં વિભાજન પછી, લોકો ચૂંટણી પ્રતીક માટે કોર્ટમાં જાય છે.
તાજેતરમાં, એનસીપી અને શિવસેના વચ્ચેના ભાગલા પછી, બંને જૂથો ચૂંટણી ચિન્હ પર દાવો કરી રહ્યા હતા. ટીટીવી ધિનાકરણે પણ દો પત્તીના નિશાન માટે કોર્ટના ચક્કર લગાવ્યા. તમને જણાવી દઈએ કે મોટી પાર્ટીઓના ચૂંટણી ચિન્હ નિશ્ચિત હોય છે પરંતુ અપક્ષ ઉમેદવારોએ ચૂંટણી પંચ પાસે ઉપલબ્ધ યાદીમાંથી ચૂંટણી ચિહ્ન પસંદ કરવાનું હોય છે. ચૂંટણી ચિહ્નો વહેલા તે પહેલાના ધોરણે ફાળવવામાં આવે છે. તમને જણાવી દઈએ કે એમએસ સેઠીને 1950માં ડ્રાફ્ટ્સમેન તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા જે એચબી પેન્સિલની મદદથી ચૂંટણીના નિશાન બનાવતા હતા. એ જ ચૂંટણી ચિહ્નોનો ઉપયોગ થતો રહ્યો.
તેમના દ્વારા બનાવેલા ફોટોગ્રાફ્સ આજે પણ ચૂંટણીમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. પ્રાણીઓના ચિત્રોવાળાનો પણ ચૂંટણીમાં ભરપૂર ઉપયોગ થતો હતો. જો કે, 1991માં આનો વિરોધ થયો અને ત્યાર બાદ પશુ-પક્ષીઓની તસવીરોનો ઉપયોગ બંધ થઈ ગયો. જો કે હજુ પણ કેટલાક પક્ષો પાસે આવા ચૂંટણી ચિન્હો છે. જેમ કે બસપાનું પ્રતીક હાથી છે. MGPનું પ્રતીક સિંહ છે અને નાગા પીપલ્સ ફ્રન્ટનું પ્રતીક કોક છે.
ભાજપને કમળનું પ્રતીક કેવી રીતે મળ્યું?
ભારતીય જનતા પાર્ટી કથિત રીતે આજે વિશ્વની સૌથી મોટી પાર્ટી છે. તેનો પાયો 1980માં નાખવામાં આવ્યો હતો. વાસ્તવમાં શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીએ 1951માં જ જનસંઘનો પાયો નાખ્યો હતો. તેનું ચૂંટણી ચિન્હ દીવો હતો. ઇમરજન્સીના અંત પછી, જનસંઘ જનતા પાર્ટીમાં ભળી ગયો અને તેનું પ્રતીક ‘હલધર કિસાન’ બની ગયું. 1980માં ભાજપની રચના થઈ ત્યારે તેના પ્રથમ અધ્યક્ષ અટલ બિહારી વાજપેયી હતા. આ પછી, કમળને હિન્દુ પરંપરા સાથે જોડીને આ પાર્ટીના ચૂંટણી પ્રતીક તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યું. ભાજપે પણ કમળ પસંદ કર્યું કારણ કે તેનો ઉપયોગ સ્વતંત્રતા ચળવળમાં અંગ્રેજો સામે પણ થયો હતો.
કોંગ્રેસના ‘પંજા’ની વાર્તા
અગાઉ કોંગ્રેસનું ચૂંટણી ચિન્હ ‘બે બળદની જોડી’ હતું. જો કે, જ્યારે કોંગ્રેસમાં વિભાજન થયું ત્યારે જગજીવન રામની કોંગ્રેસ (આર) વાસ્તવિક કોંગ્રેસ માનવામાં આવતી હતી. જ્યારે નિજલિંગપ્પાના નેતૃત્વવાળી કોંગ્રેસ (ઓ)ને બે બળદનું નિશાન આપવામાં આવ્યું ન હતું. આ પછી સુપ્રીમ કોર્ટે ચૂંટણી પંચના આદેશ પર રોક લગાવી દીધી અને કહ્યું કે બંને જૂથ હવે જૂના પ્રતીકનો ઉપયોગ નહીં કરે. આ પછી, 1971માં કોંગ્રેસ (ઓ)ને ચરખા અને કોંગ્રેસ (આર)ને વાછરડા અને ગાયને ચૂંટણી ચિન્હ આપવામાં આવ્યા.
બાદમાં કોંગ્રેસ (આર) ફરી તૂટી ગઈ. હવે ઈન્દિરા ગાંધીની કોંગ્રેસ (I)ને ‘હાથનો પંજો’ પ્રતીક આપવામાં આવ્યો હતો. ઈન્દિરા ગાંધીને માત્ર ગાય અને વાછરડાનું પ્રતીક જોઈતું હતું પરંતુ ચૂંટણી પંચે તેમની માંગ ફગાવી દીધી હતી. આ પછી સુપ્રીમ કોર્ટે પણ ચૂંટણી પંચના નિર્ણયને યથાવત રાખ્યો હતો. આ રીતે, પક્ષો તૂટ્યા પછી, પ્રતીકો બદલાતા રહ્યા અને 1978 થી અત્યાર સુધી કોંગ્રેસનું ચૂંટણી પ્રતીક હાથનો પંજો રહ્યો છે.
