આપણા દેશનું એક રાજ્ય મણિપુર, જ્યાં ૧૧મી વખત રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું છે. મણિપુરના મુખ્યમંત્રી એન બિરેન સિંહના રાજીનામા બાદ ગૃહ મંત્રાલયે રાજ્યમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગુ કરી દીધું છે. રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુના મંતવ્ય મુજબ, મણિપુર રાજ્ય સરકાર બંધારણનું પાલન કરી રહી ન હતી, ત્યારબાદ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા રાજ્યમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું છે.
શું તમે જાણો છો કે કઈ પરિસ્થિતિઓમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવે છે? રાષ્ટ્રપતિ શાસન આવ્યા પછી રાજ્યની બાગડોર કોણ સંભાળે છે અને રાજ્યમાં કયા ફેરફારો થાય છે, જો નહીં, તો આ પેજ તમારા માટે ઉપયોગી છે. રાષ્ટ્રપતિ શાસન વિશે સંપૂર્ણ માહિતી તમે આ લેખમાંથી મેળવી શકો છો.
કઈ પરિસ્થિતિમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવે છે?
આપણા બંધારણમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન અંગે ત્રણ પ્રકારની કટોકટીની પરિસ્થિતિઓની જોગવાઈ છે.
- કલમ 352 હેઠળ, યુદ્ધ, બાહ્ય આક્રમણ અથવા સશસ્ત્ર બળવાના કિસ્સામાં રાષ્ટ્રીય કટોકટી લાદવામાં આવે છે.
- કલમ 356- જ્યારે રાજ્ય સરકાર બંધારણ મુજબ કામ ન કરે ત્યારે રાષ્ટ્રપતિ શાસન. આને ધ્યાનમાં રાખીને, તાજેતરમાં મણિપુરમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું હતું.
- કલમ 360 હેઠળ નાણાકીય કટોકટી અને આર્થિક સંકટના કિસ્સામાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદી શકાય છે.
રાષ્ટ્રપતિ શાસન પછી રાજ્ય ચલાવવાની જવાબદારી કોને મળે છે?
જ્યારે કલમ 356 હેઠળ રાષ્ટ્રપતિની નિમણૂક થાય છે, ત્યારે રાજ્યની કારોબારી સત્તા કેન્દ્ર સરકારને જાય છે અને તે કેન્દ્ર સરકાર છે જે રાજ્યના કાર્યોની દેખરેખ રાખે છે. આ ઉપરાંત, વિધાનસભાનું વિસર્જન થાય છે અને તેનું સીધું નિયંત્રણ સંસદ પાસે જાય છે.
શું તે મૂળભૂત અધિકારોને પણ અસર કરે છે?
તમને જણાવી દઈએ કે જ્યારે રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવે છે, ત્યારે સામાન્ય લોકોના મૂળભૂત અધિકારોમાં કોઈ દખલ થતી નથી અને તેઓ પહેલાની જેમ સ્વતંત્ર રહે છે. જોકે, જો રાષ્ટ્રીય કટોકટી અમલમાં હોય તો કલમ 19 (સ્વતંત્રતાનો અધિકાર) સ્થગિત કરી શકાય છે.
રાષ્ટ્રપતિ શાસન પછી રાજ્યના વડા કોણ બને છે?
રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગુ થયા પછી, રાજ્યપાલ રાષ્ટ્રપતિના પ્રતિનિધિ તરીકે રાજ્યના વડા બને છે. રાજ્યના તમામ કાર્યો રાજ્યપાલની દેખરેખ હેઠળ થાય છે.
રાષ્ટ્રપતિ શાસન કેટલા દિવસ સુધી ચાલી શકે છે?
રાજ્યમાં 6 મહિના માટે રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાગુ કરવામાં આવે છે. આ 6 મહિનાની અંદર, ચૂંટણી પંચ રાજ્યમાં ચૂંટણીઓ યોજીને ફરીથી સરકાર બનાવવાની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરે છે. જોકે, જ્યારે દેશમાં રાષ્ટ્રીય કટોકટી લાદવામાં આવે ત્યારે તેને લંબાવી શકાય છે. ખાસ પરિસ્થિતિઓમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન 3 વર્ષ સુધી લંબાવી શકાય છે. પરંતુ આ માટે ચૂંટણી પંચે પ્રમાણિત કરવું પડશે કે હાલની પરિસ્થિતિમાં રાજ્યમાં ચૂંટણી યોજવી શક્ય નથી.
અત્યાર સુધીમાં દેશમાં ૧૩૪ વખત રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું છે.
તમને જણાવી દઈએ કે દેશની આઝાદી પછી અત્યાર સુધીમાં દેશના વિવિધ રાજ્યોમાં કુલ ૧૩૪ વખત રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું છે. ૧૯૫૧માં પંજાબમાં પહેલી વાર રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું. મણિપુર અને ઉત્તર પ્રદેશમાં સૌથી વધુ ૧૧ વખત રાષ્ટ્રપતિ શાસન લાદવામાં આવ્યું છે.
