પૌરાણિક કથાઓથી લઈને ઘણી હિન્દી ફિલ્મો અને સિરિયલોમાં સાપ પાસ ‘નાગમણિ’નો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. એવો દાવો કરવામાં આવે છે કે, કિંગ કોબ્રા જેવા સાપની અમુક પ્રજાતિઓના માથા પર ચોક્કસ ઉંમર પછી નાગમણિ બને છે. તે અમૂલ્ય છે અને જે તેને પ્રાપ્ત કરે છે તે અપાર સંપત્તિ અને કીર્તિનો માલિક બને છે. પણ શું ખરેખર એવું છે? શું ‘નાગમણિ’ જેવી કોઈ વસ્તુ છે? વિજ્ઞાન શું કહે છે…
સાપો વિશે ઘણી માન્યતાઓ અને કિસ્સાઓ લોકોમાં જાણવા મળે છે, જેમાંથી ઘણા ધાર્મિક મહત્વ ધરાવે છે, પરંતુ વૈજ્ઞાનિકો તેને માનતા નથી. ભારતમાં અનેક જાતિના સાપો છે, જેમાં કિંગ કોબ્રા પણ છે. કિંગ કોબ્રા સાંભળતા જ લોકો માનતા હોય છે કે, તેની પાસે દૈવી શક્તિઓ હોય છે. આ સાથે જ તે નાગમણિ ધરાવે છે એવી માન્યતા પણ છે.
માન્યતા મુજબ, કિંગ કોબ્રા જ્યારે 100 વર્ષથી વધુ જીવે છે, તો તેની પાસે નાગમણિ આવે છે. આ મણિ ચમકતા પથ્થર જેવી હોય છે અને તેમાં અનન્ય શક્તિઓ હોય છે. તે ખાસ પરિસ્થિતિઓમાં જ દેખાય છે. જોકે, કિંગ કોબ્રા પાસે નાગમણિ હોવી સાચું છે કે નહીં, એ એક મોટો પ્રશ્ન છે.
એવું પણ કહેવાય છે કે, ભગવાન શિવના આશીર્વાદથી 100 વર્ષથી વધુ ઉંમરના કિંગ કોબ્રાના મુખમાં સ્વાતિ નક્ષત્ર દરમિયાન વરસાદના ટીપા પ્રવેશ કરે છે, ત્યારે નાગમણી બને છે. નાગમણી કિંગ કોબ્રાના હૂડમાં રચાય છે. કહેવાય છે કે નાગમણી ભગવાન શિવના આશીર્વાદથી મળે છે. કોબ્રા તેને ક્યારેય તેના ફેણમાંથી બહાર કાઢતો નથી અને મણિ મળ્યા બાદ સાપ ઇચ્છાધારી બની જાય છે. આવી માન્યતાઓ ફિલ્મો અને ટેલિવિઝનમાં વારંવાર દેખાડવામાં આવે છે. ફિલ્મો અને સીરિયલમાં બતાવવામાં આવે છે કે, જો કોઈ માણસ નાગમણિ મેળવી લે, તો તે અદ્વિતીય શક્તિઓ મેળવી શકે છે. આ માન્યતાના લીધે ઘણા લોકો સાપોને મારી નાખે છે
ભૂસ્તરશાસ્ત્ર અનુસાર નાગમણિ પાસે સાપ હોવાનો મામલો ઘણો વિવાદાસ્પદ છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે સાપના માથાની અંદર રત્ન અથવા મોતી બનવાના વિચારનો કોઈ વૈજ્ઞાનિક આધાર નથી અને તે કદાચ લોકવાયકા અને અંધશ્રદ્ધાનું પરિણામ છે.
વૈજ્ઞાનિકોના મતે માણસોની જેમ સાપમાં પણ પિત્તાશયની પથરી હોય છે. મોટા પથ્થરોમાંથી પણ પથ્થરના ટુકડા નીકળે છે. આવી સ્થિતિમાં, શક્ય છે કે પત્થરોને કારણે બનેલો પથ્થર સાપના શરીરમાંથી નીકળી ગયો હોય અને તેને ભૂલથી ‘મણિ’ સમજી લેવામાં આવ્યો હોય, અને પછી આ ખોટી માન્યતા પ્રચલિત થઈ.
પ્રચલિત કથાઓ મુજબ એવું માનવામાં આવે છે કે, કિંગ કોબ્રા પોતાના ફણના ઉપર મસ્તકમાં નાગમણિ ધરાવે છે. આવું ફિલ્મકારો અને ટેલિવિઝન પર કાલ્પનિક રીતે રજૂ કરવામાં આવે છે. હકીકતમાં, સાપના શરીરે ચમકતું કશું જ હોતું નથી. રાત્રિના સમયે આંખમાં લાઇટ પડવાથી આંખ ચમકે છે, અને લોકો તેને નાગમણિ સમજી બેસે છે.
IFS ઓફિસર સુધા રમને એક ટ્વીટમાં સાપ પાસે નાગમણિ હોવાની વાતને સંપૂર્ણ દંતકથા ગણાવી છે. તેણી લખે છે કે, અન્ય પ્રાણીઓની જેમ સાપ પણ માંસ અને હાડકાંથી બનેલો છે. તેમના શરીરમાં કોષો અને સ્નાયુઓ પણ હોય છે. આવો કોઈ રત્ન કે અન્ય કોઈ કિંમતી પથ્થર નથી અને સાપ પણ કોઈને હિપ્નોટાઈઝ કરી શકતા નથી. નાગમણિ જેવી ગેરમાન્યતાઓને કારણે દર વર્ષે હજારો સાપના મોત થઈ રહ્યા છે.
SCI-ART LAB પર પ્રકાશિત થયેલા અહેવાલમાં, ડૉ. કૃષ્ણા કુમારી ચલ્લા પણ નાગમણિના દાવાને રદિયો આપે છે. તેણી લખે છે કે, નાગમણિ કે વાઇપર સ્ટોન કે સ્નેક પર્લ જેવી કોઈ ચીજ નથી, બલ્કે તે પ્રાણીનું હાડકું કે પ્લેન સ્ટોન છે, જેનો આફ્રિકા, દક્ષિણ અમેરિકા, ભારત અને અન્ય દેશોમાં સાપ કરડવાની લોક દવા તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ પરંપરા 14મી સદીથી ચાલી રહી છે અને લોકો તેને નાગમણિ કહે છે.
