કુંભ, અર્ધ કુંભ, પૂર્ણ કુંભ અને મહા કુંભ વચ્ચેનો તફાવત
મહાકુંભ 2025: ભારતીય સંસ્કૃતિ અને પરંપરાઓમાં કુંભ મેળાનું અત્યંત વિશેષ મહત્વ છે. આ અનોખા મેળાનું આયોજન માત્ર ચાર પવિત્ર સ્થળો પર કરવામાં આવે છે, જેમાં પ્રયાગરાજ, હરિદ્વાર, ઉજ્જૈન અને નાસિકનો સમાવેશ થાય છે. તે માત્ર એક ધાર્મિક ઘટના નથી પરંતુ તેના પર ખગોળીય ઘટનાઓનો ઊંડો પ્રભાવ હોવાનું પણ માનવામાં આવે છે. વર્ષ 2025 માં, મહાકુંભ 13 જાન્યુઆરીથી શરૂ થઈ રહ્યો છે અને 26 ફેબ્રુઆરી 2025 ના રોજ સમાપ્ત થશે. આ કુંભ મેળો 45 દિવસ સુધી ચાલશે.
કુંભ મેળાના ચાર પ્રકાર છે, કુંભ, અર્ધ કુંભ, પૂર્ણ કુંભ અને મહા કુંભ. સમય અવધિ, ધાર્મિક મહત્વ અને ખગોળશાસ્ત્રીય કારણોને આધારે આ બધામાં ભિન્નતા છે. ઘણીવાર લોકો વચ્ચે ઘણી દ્વિધા હોય છે. ચાલો તેમની વચ્ચેના તફાવત અને ગ્રહોના સંક્રમણ સાથેના તેમના સંબંધને વિગતવાર સમજીએ.
કુંભ મેળો
કુંભ મેળો દર 12 વર્ષે યોજાય છે અને ચારેય તીર્થસ્થળો પર પરિભ્રમણ દ્વારા ઉજવવામાં આવે છે. જ્યારે સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગુરુ ચોક્કસ ખગોળીય સ્થિતિમાં હોય ત્યારે તેનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન ગંગા, ક્ષિપ્રા, ગોદાવરી અને સંગમના પાણીને વિશેષ પવિત્ર માનવામાં આવે છે.
અર્ધ કુંભ મેળો
પહેલા આપણે અર્ધ કુંભ વિશે જાણીએ, વાસ્તવમાં અર્ધ કુંભ મેળાનું આયોજન દર 6 વર્ષના અંતરાલ પર કરવામાં આવે છે. તે ભારતમાં માત્ર બે જ જગ્યાએ જોવા મળે છે, હરિદ્વાર અને પ્રયાગરાજ. અર્ધ એટલે અડધુ. અર્ધ કુંભ હરિદ્વાર અને પ્રયાગમાં બે કુંભ ઉત્સવો વચ્ચે છ વર્ષના અંતરે યોજાય છે, તેથી તેને કુંભ મેળાના મધ્ય તબક્કા તરીકે જોવામાં આવે છે.
મહાકુંભ 2025 કુંભ અર્ધ કુંભ પૂર્ણ કુંભ અને મહા કુંભ વચ્ચેનો તફાવત
પૂર્ણ કુંભ મેળો
પૂર્ણ કુંભ 12 વર્ષમાં એકવાર થાય છે. પૂર્ણ કુંભ મેળાનું આયોજન પ્રયાગરાજમાં જ થાય છે. જોકે, પૂર્ણ કુંભને મહા કુંભ પણ કહેવામાં આવે છે. આ વખતે એટલે કે 2025માં 12 વર્ષ બાદ પ્રયાગરાજમાં પૂર્ણ કુંભ યોજાવા જઈ રહ્યો છે. તેને ધાર્મિક ઉત્સવનું સર્વોચ્ચ સ્તર માનવામાં આવે છે.
મહા કુંભ મેળો
મહાકુંભની વાત કરીએ તો તે 144 વર્ષમાં માત્ર એક જ વાર થાય છે. તેનું આયોજન પ્રયાગરાજમાં જ થાય છે. મહાકુંભ એક અત્યંત દુર્લભ અને વિશિષ્ટ ધાર્મિક પ્રસંગ માનવામાં આવે છે, જે 12 પૂર્ણકુંભ પછી થાય છે. મહાકુંભને લાખો શ્રદ્ધાળુઓનો એક મહાન મેળાવડો અને ઐતિહાસિક ધાર્મિક પ્રસંગ માનવામાં આવે છે.
મહાકુંભના આયોજન માટે સ્થળ કેવી રીતે પસંદ કરવામાં આવશે?
મહાકુંભ યોજવાનો નિર્ણય દેવતાઓના ગુરુ ગુરુ અને ગ્રહોના અધિપતિ સૂર્યની સ્થિતિ અનુસાર લેવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ કે મેળો કયા સ્થળે યોજાશે તેનો નિર્ણય કેવી રીતે લેવાય છે.
- હરિદ્વાર- દેવગુરુ ગુરુ કુંભ રાશિમાં અને સૂર્ય ભગવાન મેષ રાશિમાં હોય ત્યારે હરિદ્વારમાં મહાકુંભનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
- ઉજ્જૈન- જ્યારે સૂર્ય ભગવાન મેષ રાશિમાં અને ગુરુ સિંહ રાશિમાં હોય ત્યારે ઉજ્જૈનમાં કુંભ મેળાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
- નાસિક- જ્યારે ગુરુ અને સૂર્ય ભગવાન બંને ગ્રહ સિંહ રાશિમાં હોય છે, ત્યારે મહા કુંભ મેળાનું સ્થળ નાસિક છે.
- પ્રયાગરાજ- જ્યારે ગુરુ વૃષભ રાશિમાં હોય અને ગ્રહોનો રાજા મકર રાશિમાં હોય ત્યારે પ્રયાગરાજમાં મહાકુંભનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
કુંભ મેળો માત્ર એક ધાર્મિક પ્રસંગ નથી, પરંતુ તે આત્મશુદ્ધિ, મોક્ષ પ્રાપ્તિ અને આધ્યાત્મિક ઊર્જા જાગૃત કરવાની તક પણ પ્રદાન કરે છે. કુંભમાં સ્નાન કરવાથી પાપોનો નાશ થાય છે અને પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ ધાર્મિક પ્રસંગ સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક મેળાવડાનું પણ પ્રતીક છે.
