પિતૃ પક્ષ ભાદ્રપદ મહિનાના શુક્લ પક્ષની પૂર્ણિમાના દિવસથી શરૂ થાય છે અને સર્વપિત્રી અમાવસ્યા સુધી ચાલુ રહે છે. આ વખતે પિતૃ પક્ષ 17 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થયો છે અને 2જી ઓક્ટોબર સુધી ચાલશે. પિતૃપક્ષ દરમિયાન કરવામાં આવતું તર્પણ પિતૃઓના આશીર્વાદ લાવે છે અને ઘરમાં હંમેશા સુખ અને શાંતિ રહે છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે પિતૃ પક્ષમાં શ્રાદ્ધની વિધિ ક્યાં અને કેવી રીતે શરૂ થઈ હતી? પૌરાણિક માન્યતાઓ અનુસાર પિતૃ પક્ષમાં શ્રાદ્ધની પરંપરા મહાભારત કાળથી શરૂ થઈ હતી.
પિતૃ પક્ષનો સીધો સંબંધ મહાભારત સાથે છે
ગરુડ પુરાણમાં ભીષ્મ પિતામહે યુધિષ્ઠિરના સંવાદોનું વર્ણન કર્યું છે. મહાભારત કાળ દરમિયાન, ભીષ્મ પિતામહે યુધિષ્ઠિરને શ્રાદ્ધ અને પિતૃ પક્ષમાં તેના મહત્વ વિશે જણાવ્યું હતું. ભીષ્મ પિતામહે કહ્યું હતું કે અત્રિ મુનિએ સૌપ્રથમ મહર્ષિ નિમિને શ્રાદ્ધ વિશે જ્ઞાન આપ્યું હતું, મહર્ષિ નિમિ જૈન ધર્મના કદાચ 22મા તીર્થંકર હતા. આ રીતે પહેલા નિમિએ શ્રાદ્ધની શરૂઆત કરી, ત્યારબાદ અન્ય મહર્ષિઓએ પણ શ્રાદ્ધ કરવાનું શરૂ કર્યું. વાસ્તવમાં, તેમના પુત્રના આકસ્મિક મૃત્યુથી દુઃખી થઈને, નિમિ ઋષિએ તેમના પૂર્વજોને બોલાવવાનું શરૂ કર્યું. આ પછી પૂર્વજો તેમની સમક્ષ હાજર થયા અને કહ્યું, “નિમી, તમારા પુત્રએ પૂર્વજોના દેવતાઓમાં પોતાનું સ્થાન લઈ લીધું છે. તમે તમારા દિવંગત પુત્રના આત્માને ખવડાવવાનું અને પૂજન કરવાનું કાર્ય કર્યું હોવાથી, તમે પિતૃ યજ્ઞ કર્યો હતો તે જ સમયથી શ્રાદ્ધને સનાતન ધર્મની મહત્વપૂર્ણ વિધિ માનવામાં આવે છે. આ પછી મહર્ષિ નિમિએ પણ શ્રાદ્ધ વિધિ શરૂ કરી અને ત્યારપછી બધા ઋષિઓએ શ્રાદ્ધ કરવાનું શરૂ કર્યું. કેટલીક માન્યતાઓ કહે છે કે યુધિષ્ઠિરે અંતિમ સંસ્કાર પછી કૌરવો અને પાંડવો વતી યુદ્ધમાં માર્યા ગયેલા સૈનિકો માટે શ્રાદ્ધ કર્યું હતું, ત્યારે શ્રી કૃષ્ણએ કહ્યું કે તમારે કર્ણ માટે પણ શ્રાદ્ધ કરવું જોઈએ, યુધિષ્ઠિરે કહ્યું કે તે અમારા પરિવારના સભ્ય છે. જો તે તેમનું નથી તો હું તેમનું શ્રાદ્ધ કેવી રીતે કરી શકું? તેના કુળના લોકોએ જ તેનું શ્રાદ્ધ કરવું જોઈએ. આ જવાબ પછી, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ પહેલીવાર રહસ્ય જાહેર કર્યું કે કર્ણ તમારો મોટો ભાઈ છે.
શ્રાદ્ધ અગ્નિ દેવ સાથે પણ સંબંધિત છે
શ્રાદ્ધ વખતે જ્યારે બધા ઋષિ-મુનિઓએ દેવતાઓ અને પિતૃઓને આટલું બધું ભોજન પીરસવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે તેમને અપચો થઈ ગયો અને તેઓ બધા ભગવાન બ્રહ્મા પાસે ગયા. આ પછી બ્રહ્માજીએ કહ્યું કે અગ્નિદેવ આમાં તમારી મદદ કરી શકશે. આ પછી અગ્નિ દેવે કહ્યું કે શ્રાદ્ધ દરમિયાન હું પણ તમારી સાથે ભોજન કરીશ, તેનાથી તમારી સમસ્યા દૂર થઈ જશે. તેથી, પિતૃઓને ખવડાવવા માટે, શ્રાદ્ધ ભોજન હંમેશા કાંડે અને અગ્નિને અર્પણ કરવામાં આવે છે.
