Glacial Lakes: ગ્લોબલ વોર્મિંગને કારણે પૃથ્વી ગરમ થઈ રહી છે અને તેની અસર હિમાલયના હિમનદીઓ પર પણ પડી રહી છે. આ ગ્લેશિયર્સ ઝડપથી પીગળી રહ્યા છે, જેના કારણે પાણીની અછત સર્જાઈ શકે છે. પરંતુ, પીગળતા ગ્લેશિયર્સથી અન્ય એક ખતરો પણ ઉભો થઈ રહ્યો છે. ઉત્તરાખંડમાં હિમનદીઓ પીગળવાથી બનેલા સરોવરોને કારણે મોટો ખતરો તોળાઈ રહ્યો છે અને તેના કારણે મોટી દુર્ઘટના સર્જાઈ શકે છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે ઉત્તરાખંડમાં આવા પાંચ સરોવરો છે જે ખતરનાક બની શકે છે અને જો આ તળાવો ફૂટશે તો તેના માર્ગમાં આવતા ગામોને ભારે નુકસાન થઈ શકે છે. આ સાથે અનેક લોકોના જીવ પણ જઈ શકે છે.
વૈજ્ઞાનિકો વિશેષ અભિયાન શરૂ કરશે
ઉત્તરાખંડમાં હિમસ્ખલન અને પૂરની ઘટનાઓને રોકવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભરવામાં આવી રહ્યું છે. ઉત્તરાખંડમાં પાંચ ખતરનાક હિમનદી તળાવોને તોડવા માટે નિષ્ણાતો જુલાઈમાં અભિયાન શરૂ કરશે. આ પહેલનું નેતૃત્વ ઉત્તરાખંડ સ્ટેટ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ઓથોરિટી (USDMA) દ્વારા વિવિધ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારના સંસ્થાઓ સાથે મળીને કરવામાં આવી રહ્યું છે. ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ સેક્રેટરી ડૉ. રણજીત સિન્હાના જણાવ્યા અનુસાર, વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસોએ ઉત્તરાખંડમાં 13 ગ્લેશિયલ સરોવરોની ઓળખ કરી છે, જે ભવિષ્યમાં વિનાશનું કારણ બની શકે છે. તેમાંથી ચમોલી અને પિથોરાગઢ જિલ્લામાં આવેલા પાંચ તળાવો સૌથી ખતરનાક છે, જેની હાલત અત્યંત નાજુક છે. આ તળાવો પર સતત નજર રાખવામાં આવી રહી છે.
ગ્લેશિયર પીગળવાને કારણે સરોવરોનું જળસ્તર વધી રહ્યું છે.
ફ્રી પ્રેસ જર્નલના અહેવાલ અનુસાર, ડૉ. સિંહાએ કહ્યું કે ગ્લેશિયર્સના સતત પીગળવાના કારણે આ સરોવરોનું જળ સ્તર વધી રહ્યું છે, જેના કારણે વિનાશક ગ્લેશિયલ લેક આઉટબર્સ્ટ ફ્લડ (GLOF)નું જોખમ વધી ગયું છે. તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, ‘આ તળાવોને નિયંત્રિત કરવા માટે તેમાંથી વૈજ્ઞાનિક રીતે થોડું પાણી કાઢવામાં આવશે. નિષ્ણાતોની એક ટીમ જુલાઈમાં આવશે અને આ પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરશે. સચોટતા અને સલામતી સુનિશ્ચિત કરવા માટે સમગ્ર પ્રક્રિયાનું સ્થાનિક સ્તરે અને સેટેલાઇટ દ્વારા પણ દેખરેખ રાખવામાં આવશે.
આ અભિયાનનું નેતૃત્વ પૂણે સ્થિત સેન્ટર ફોર ડેવલપમેન્ટ ઓફ એડવાન્સ્ડ કમ્પ્યુટિંગ (C-DAC) ની ટીમ કરશે. આ ટીમમાં વાડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હિમાલયન જીઓલોજી, લખનૌ સ્થિત જિયોલોજિકલ સર્વે ઑફ ઈન્ડિયા (GSI), રૂરકી સ્થિત નેશનલ ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હાઈડ્રોલૉજી (NIH) અને દેહરાદૂનમાં સ્થિત ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ રિમોટ સેન્સિંગ (IIRS) જેવી સંસ્થાઓના નિષ્ણાતોનો પણ સમાવેશ થશે.
આ 5 તળાવોથી સૌથી મોટો ખતરો
GLOF અભ્યાસમાં પાંચ તળાવોને સૌથી ખતરનાક તરીકે ઓળખવામાં આવ્યા છે. આમાં, ચમોલીના ધૌલીગંગા બેસિનમાં વસુધરા તળાવ, જે 4702 મીટરની ઉંચાઈ પર 0.50 હેક્ટર વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે. પિથોરાગઢના દરમા બેસિનમાં એક તળાવ, જે 4794 મીટરની ઉંચાઈ પર 0.09 હેક્ટરમાં ફેલાયેલું છે. પિથોરાગઢની લાસર યાંગતી ખીણમાં આવેલ માબન તળાવ, જે 0.11 હેક્ટરમાં ફેલાયેલું છે અને 4351 મીટરની ઉંચાઈ પર આવેલું છે. પિથોરાગઢની કુઠી યાંગતી ખીણમાં એક તળાવ, જેનું કદ 0.04 હેક્ટર છે અને તે 4868 મીટરની ઉંચાઈ પર આવેલું છે. પિથોરાગઢના દરમા બેસિનમાં પુંગરુ તળાવ, જે 0.02 હેક્ટરમાં ફેલાયેલું છે અને 4758 મીટરની ઉંચાઈ પર આવેલું છે.
આ તળાવોમાંથી પાણી કેવી રીતે કાઢવામાં આવશે?
આ તળાવોમાં ડ્રિલિંગ ખાસ સાધનોનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવશે, જે કામગીરી પર દેખરેખ અને નિયંત્રણ માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે. આ સાધનો સાઇટ પર ઇન્સ્ટોલ કરવામાં આવશે અને રીઅલ-ટાઇમ ડેટા ટ્રાન્સમિશન અને મોનિટરિંગ માટે ઉપગ્રહો સાથે લિંક કરવામાં આવશે. ધીમે ધીમે પાણી છોડવા માટે તળાવોમાં ડિસ્ચાર્જ ક્લિપ પાઇપ નાખવામાં આવશે, જે નિયંત્રિત રીતે તળાવોમાં છિદ્રો બનાવશે. ડૉ. રણજિત સિંહાએ જણાવ્યું હતું કે, ‘તકનીકી ટીમ તળાવની દિવાલોની મજબૂતાઈ અને ઊંડાઈનું પણ મૂલ્યાંકન કરશે જેથી છિદ્રને ડ્રિલ કરવાની પ્રક્રિયા અજાણતાં વધુ અસ્થિરતા ન સર્જે. અચાનક વિસ્ફોટને રોકવા માટે આ સાવચેતીભર્યો અભિગમ મહત્વપૂર્ણ છે, જે વિનાશક પૂર તરફ દોરી શકે છે.
